ROMAIN ROLLAND
ένας πρόλογος

Θέλω να δώσω τον λόγο στον Romain Rolland (1866 – 1944). Ξεχασμένος σήμερα, για λόγους που σκοπεύω να εξετάσω μιαν άλλη φορά, αυτός ο συγγραφέας και μουσικολόγος, νομπελίστας το 1915 (μοίρασε τα χρήματα του βραβείου ώς την τελευταία δεκάρα), δημιούργησε μέσα σε μύριες όσες δυσχέρειες, το ένα μετά το άλλο, έργα σπάνιας ηθικής ευγένειας, γενναιότητας απαράμιλλης και ομορφιάς ανθρώπινης βαθιά. Υπήρξε μια από τις πιο αγνές ψυχές που γεννήθηκαν σε αυτόν τον κόσμο και αγωνίστηκε με όλες του τις δυνάμεις και ώς την τελευταία του πνοή για το κοινό καλό· για την ηθική και πνευματική εξύψωση του ανθρώπου σε μια εποχή που, όπως και η δική μας, αντιμετώπιζε εχθρικά κάθε ανάλογη προσπάθεια. Όσοι αγωνίζεστε, αναζητήστε τον. Θα βρείτε σ΄αυτόν έναν φίλο μονάκριβο, ένα αδελφό εν όπλοις που έμεινε πιστός στον αγώνα, που προδόθηκε φορές πολλές μα που δεν πρόδωσε ποτέ, που σταυρώθηκε κατ’ επανάληψιν μα που κήρυττε και στο σταυρό ακόμη την ανάσταση με τους λόγους και με τις πράξεις του. Μπορούμε να αντλήσουμε από τη δύναμή του. Η ολότελα αρσενική, η ρωμαλέα του θέληση, χυμένη σαν σε χαλκό μέσα στις χιλιάδες χιλιάδων σελίδες του, μπορεί να ανδρώσει και τη δική μας.

Παραθέτω τον πρόλογο από το βιβλίο του Rolland «Μπετόβεν» σε μετάφραση Χαρ. Ε. Ανανιάδου στις εκδόσεις Μαικήνας του 1958. Ας ακούσουμε λοιπόν αυτόν τον γενναίο άνδρα να μιλάει με αγάπη, όπως άλλωστε πάντοτε μιλούσε, για κάποιον που, πέρα από κάθε αμφιβολία και κριτική, την αξίζει....

Ο αέρας είναι γύρω μας βαρύς. Η γηραιά Ευρώπη αποναρκώνεται μέσα σε μια βαριά και διεφθαρμένη ατμόσφαιρα. Ένας ταπεινός υλισμός βαραίνει τη σκέψη και εμποδίζει τη δράση των κυβερνήσεων και των ατόμων. Ο κόσμος πεθαίνει από ασφυξία μέσα στον συνετό και χυδαίο εγωισμό του. Ο κόσμος πνίγεται. – Ας ανοίξουμε τα παράθυρα. Ας αφήσουμε να μπει ελεύθερος ο αέρας. Ας αναπνεύσουμε την πνοή των ηρώων.

Η ζωή είναι σκληρή. Είναι ένας καθημερινός αγώνας για εκείνους που δεν υποτάσσονται στην ψυχική μετριότητα, και συνήθως ένας αγώνας θλιβερός, χωρίς μεγαλείο, χωρίς ευτυχία, που γίνεται μες στη μοναξιά και στη σιωπή.

Βασανισμένοι από τη φτώχεια, απ’ τις σκληρές φροντίδες του σπιτιού. απ’ τις συντριπτικές και ανόητες ασχολίες, όπου οι δυνάμεις χάνονται ανώφελα, χωρίς ελπίδα, χωρίς καμιά αχτίδα χαράς, οι περισσότεροι είναι χωρισμένοι ο ένας απ’ τον άλλον και δεν έχουν και την παρηγοριά να μπορούν να δώσουν μες στη δυστυχία το χέρι τους στ’ αδέρφια τους που αγνούν και που τους αγνοούν. Δεν πρέπει παρά να υπολογίζουν μονάχα στον εαυτό τους. Κι είναι στιγμές που κι οι πιο δυνατοί λυγίζουν από τον πόνο. Ζητούν μια βοήθεια, έναν φίλο.

Για να τους βοηθήσω, ανέλαβα να παρατάξω γύρω τους τούς ηρωικούς φίλους, τις μεγάλες ψυχές που υπέφεραν για το καλό. Οι βίοι αυτών των επιφανών ανδρών δεν απευθύνονται στην αλαζονεία των φιλοδόξων· είναι αφιερωμένοι στους δυστυχισμένους.

Και ποιος δεν είναι δυστυχισμένος στο βάθος; Σ’ αυτούς που υποφέρουν ας δώσουμε το βάλσαμο του ιερού πόνου. Δεν είμαστε μόνοι στον αγώνα. Η νύχτα του κόσμου είναι φωτισμένη από φώτα θεϊκά [...]. Αν δεν πέτυχαν να διαλύσουν το παχύ σκοτάδι, μάς έδειξαν τον δρόμο στο φως μιας αστραπής. Ας βαδίσουμε κατόπιν της, πίσω από όλους εκείνους που πάλαιψαν σαν κι αυτούς, απομονωμένοι, διασκορπισμένοι σ’ όλες τις χώρες και σ’ όλους τους αιώνες. Ας καταργήσουμε τα σύνορα του χρόνου. Ας αναστήσουμε το πλήθος των ηρώων.

Αυτούς που θριαμβεύσανε με τη σκέψη ή τη δύναμη δεν τους λέω ήρωες. Ήρωες λέω εκείνους μόνο που στάθηκαν μεγάλοι στην καρδιά. Όπως το είπε ένας απ’ τους μεγαλύτερους ανάμεσά τους, αυτός που διηγούμαστε εδώ τη ζωή του: «Δεν αναγνωρίζω άλλο γνώρισμα ανωτερότητας από την καλοσύνη». Όπου ο χαρακτήρας δεν είναι μεγάλος δεν υπάρχει μεγάλος άνθρωπος, δεν υπάρχει ούτε μεγάλος καλλιτέχνης ούτε μεγάλος άνθρωπος δράσης. Υπάρχουν μόνο κενά είδωλα για το χυδαίο πλήθος: ο χρόνος τα καταστρέφει μαζί του. Λίγο μας νοιάζει η επιτυχία. Πρόκειται να είμαστε μεγάλοι, όχι να φαινόμαστε.

Η ζωή αυτών που προσπαθούμε να γράψουμε την ιστορία εδώ στάθηκε πάντα ένα μακρύ μαρτύριο. Είτε γιατί μια τραγική μοίρα θέλησε να σφυροκοπήσει την ψυχή τους στο αμόνι του φυσικού και ηθικού πόνου, της δυστυχείας και της αρρώστειας, είτε γιατί η ζωή τους αφανίστηκε και η καρδιά τους ξεσκίστηκε από τη θέα των μαρτυρίων και των ανείπωτων εξευτελισμών με τους οποίους βασανίστηκαν τ’ αδέρφια τους, έφαγαν το καθημερινό ψωμί της Δοκιμασίας. Κι αν στάθηκαν μεγάλοι στη δράση, είναι γιατί στάθηκαν μεγάλοι στη δυστυχία.

Ας μην βαρυγκομούν λοιπόν εκείνοι που είναι δυστυχισμένοι. Οι εκλεκτοί της ανθρωπότητας είναι μαζί τους. Ας τραφούμε με την ανδρεία τους· κι αν είμαστε πολύ αδύναμοι, ας ξεκουράσουμε μια στιγμή το κεφάλι μας στα γόνατά τους. Θα μας παρηγορήσουν. Από τις ιερές αυτές ψυχές ξεχύνεται ένας χείμαρρος γαλήνιας δύναμης και δυνατής καλοσύνης. Χωρίς καν να υπάρξει ανάγκη να ερευνήσουμε τα έργα τους και ν’ ακούσουμε τη φωνή τους, θα διαβάσουμε στα μάτια τους, στην ιστορία της ζωής τους, πως ποτέ η ζωή δεν είναι πιο μεγάλη, πιο γόνιμη και πιο ευτυχισμένη – παρά μέσα στον πόνο.

Μπροστά στην ηρωική αυτή λεγεώνα, ας δώσουμε την πρώτη θέση στον ηρωικό κι αγνό Μπετόβεν. Ο ίδιος μέσα στους πόνους του ευχόταν το παράδειγμά του να είναι στήριγμα για τους άλλους δυστυχισμένους [...]. Αφού κατόρθωσε ύστερα από πολύχρονο αγώνα να νικήσει τον πόνο του και να εκτελέσει τον σκοπό του, που ήταν, καθώς έλεγε ο ίδιος, να δώσει λίγο θάρρος στη δύστυχη ανθρωπότητα, ο νικητής αυτός Προμηθέας απαντούσε σε έναν φίλο του που επικαλούνταν τον Θεό: «Ω άνθρωπε! Βοήθει σεαυτόν»!

Ας εμπνευστούμε από τα περήφανα λόγια του. Ας αναζωογονήσουμε σύμφωνα με το παράδειγμά του την πίστη του ανθρώπου στη ζωή και στον άνθρωπο!

Ιανουάριος 1903

Romain Rolland

και για την αντιγραφή

Θεοδόσης Βολκώφ